Prezydencki "game changer" się nie wydarzył. Co dalej z wyborcami Sławomira Mentzena w drugiej turze?

Wybory prezydenckie w Polsce od lat dostarczają silnych emocji i są przedmiotem wnikliwych analiz. Każdy startujący kandydat wnosi do debaty publicznej nowe wątki, a jego elektorat staje się obiektem zainteresowania politologów i komentatorów. Sławomir Mentzen, jeden z liderów Konfederacji, znany ze swoich wyrazistych poglądów gospodarczych i społecznych, liczył na znaczący wynik, a nawet na wejście do drugiej tury i ostateczne zwycięstwo, co sam przyznawał. Mówiono o potencjalnym "prezydenckim game changerze", który miałby odmienić dotychczasowy układ sił. Jednakże, jak często bywa w polityce, rzeczywistość zweryfikowała te aspiracje. Mimo to, elektorat Sławomira Mentzena pozostaje istotną grupą wyborców, której decyzje w hipotetycznej drugiej turze mogą mieć niebagatelne znaczenie dla ostatecznego wyniku wyborów i przyszłego kształtu polskiej sceny politycznej. Niniejszy artykuł stanowi próbę analizy możliwych zachowań tej grupy wyborców oraz implikacji, jakie mogą z tego wynikać.

I. Sławomir Mentzen i jego elektorat – portret niedoszłego "game changera"

Sławomir Mentzen, doktor nauk ekonomicznych, doradca podatkowy i przedsiębiorca, zdobył popularność dzięki swojej aktywności w mediach społecznościowych oraz bezkompromisowym hasłom dotyczącym gospodarki, podatków i roli państwa. Jego program wyborczy koncentrował się na postulatach wolnorynkowych, takich jak niskie i proste podatki, deregulacja, dobrowolny ZUS dla przedsiębiorców, a także obrona gotówki i wsparcie dla kryptowalut. W sferze światopoglądowej Mentzen prezentuje stanowisko konserwatywne, zapowiadając "zatrzymanie lewicowej ideologii" i obronę tradycyjnych wartości. Nie unika również tematów kontrowersyjnych, jak sprzeciw wobec Zielonego Ładu czy ograniczeń związanych z pandemią COVID-19.

Elektorat Sławomira Mentzena, a szerzej Konfederacji, to grupa niejednorodna, jednak dająca się scharakteryzować pewnymi wspólnymi cechami. Badania wskazują, że są to przede wszystkim młodzi mężczyźni, często mieszkańcy większych miast, aktywni w internecie. Wyróżnia ich silny indywidualizm, zarówno w kwestiach gospodarczych (dążenie do minimalnej interwencji państwa), jak i nierzadko światopoglądowych (choć tu spektrum jest szersze, od libertarianizmu po konserwatyzm). Często są to wyborcy rozczarowani dotychczasową sceną polityczną, zmęczeni dominującym przez lata sporem między Prawem i Sprawiedliwością a Koalicją Obywatelską. Szukają alternatywy, kandydata "antysystemowego", który głośno mówi o potrzebie radykalnych zmian. Wyborcy ci cenią wolność osobistą i gospodarczą, są sceptyczni wobec Unii Europejskiej w jej obecnym kształcie i niechętni pogłębianiu integracji. Wartościami, które często podkreślają, są również naród i konserwatywny patriotyzm.

Mimo mobilizacji i wyrazistej kampanii, Sławomirowi Mentzenowi nie udało się zrealizować scenariusza "game changera" i wejść do drugiej tury. Przyczyn tego stanu rzeczy można upatrywać w kilku czynnikach. Po pierwsze, polaryzacja sceny politycznej wciąż jest silna, a wyborcy w obliczu kluczowych decyzji często skłaniają się ku kandydatom głównych sił politycznych, postrzeganych jako mający realne szanse na zwycięstwo. Po drugie, mimo rosnącej popularności Konfederacji, jej elektorat wciąż ma pewien "szklany sufit", trudny do przebicia bez poszerzenia bazy o bardziej umiarkowanych wyborców. Nie bez znaczenia mogły być również kontrowersje wokół niektórych wypowiedzi liderów Konfederacji, które mogły zniechęcić część potencjalnych sympatyków. Ostatecznie, rywalizacja z innymi kandydatami, zarówno z obozu rządzącego, jak i opozycji, okazała się zbyt wymagająca.

II. Scenariusze drugiej tury – gdzie pójdą głosy wyborców Mentzena?

W sytuacji, gdy Sławomir Mentzen nie znalazł się w drugiej turze, jego wyborcy stają przed trudnym wyborem. Ich decyzje będą zależeć od tego, kto ostatecznie zmierzy się w dogrywce. Rozważmy kilka hipotetycznych scenariuszy, zakładając starcie najpoważniejszych kandydatów, np. Rafała Trzaskowskiego (reprezentującego szeroko pojęte centrum i liberałów) oraz kandydata PiS (np. Karola Nawrockiego, reprezentującego konserwatywną prawicę).

Scenariusz A: Rafał Trzaskowski vs. Kandydat Prawa i Sprawiedliwości (np. Karol Nawrocki)

To najbardziej prawdopodobny i jednocześnie najbardziej polaryzujący scenariusz dla wyborców Konfederacji. Obaj kandydaci reprezentują opcje polityczne, wobec których Sławomir Mentzen i jego zwolennicy są często krytyczni.

• Argumenty za (niechętnym) poparciem Rafała Trzaskowskiego:
  • Dla części elektoratu Konfederacji, szczególnie tej bardziej liberalnej gospodarczo i mniej konserwatywnej obyczajowo, Trzaskowski może być postrzegany jako "mniejsze zło". Jego ewentualne odwoływanie się do wolności gospodarczej, deregulacji (co czasami pojawia się w programach KO) czy proeuropejskości (choć dla Konfederacji to często cecha negatywna) mogłoby przyciągnąć niektórych.
  • Silna niechęć do Prawa i Sprawiedliwości, postrzeganego jako partia etatystyczna, nadmiernie ingerująca w gospodarkę i życie obywateli, mogłaby skłonić część wyborców Mentzena do taktycznego głosowania na Trzaskowskiego, aby osłabić PiS.
  • Młodszy wiek i wielkomiejski charakter Trzaskowskiego mogą rezonować z częścią demograficzną elektoratu Konfederacji, mimo różnic programowych.
• Argumenty za (niechętnym) poparciem kandydata PiS (np. Karola Nawrockiego):
  • Dla części wyborców Konfederacji o silnych poglądach narodowo-konserwatywnych, kandydat PiS może być bliższy ideologicznie w kwestiach światopoglądowych, obrony tradycji czy suwerenności (choć Konfederacja często krytykuje PiS za zbytnią uległość wobec UE).
  • Niechęć do establishmentu liberalno-lewicowego, z którym utożsamiany jest Rafał Trzaskowski, może być silniejsza niż niechęć do PiS.
  • Kandydat PiS, odwołując się do patriotyzmu i krytykując niektóre aspekty polityki UE, może znaleźć wspólny język z częścią wyborców Mentzena. Niedawne analizy wskazują na pewne przepływy elektoratu między PiS a Konfederacją.
• Argumenty za absencją wyborczą lub oddaniem głosu nieważnego:
  • To bardzo prawdopodobna opcja dla znaczącej części elektoratu Mentzena. Brak kandydata w pełni reprezentującego ich poglądy, poczucie bycia "między młotem a kowadłem" i niechęć do wybierania "mniejszego zła" mogą skutkować pozostaniem w domu.
  • Sławomir Mentzen i Konfederacja mogą nie udzielić jednoznacznego poparcia żadnemu z kandydatów, co dodatkowo wzmocniłoby tendencję do absencji. Postawienie przez Mentzena "ośmiu postulatów" do podpisania przez kandydatów drugiej tury jest próbą wywarcia wpływu, ale nie gwarantuje transferu głosów.
  • Wyborcy Konfederacji często określają się jako antysystemowi; głosowanie na kandydatów głównych partii mogłoby być postrzegane jako sprzeniewierzenie się tej postawie.

Scenariusz B: Inne konfiguracje (np. z udziałem kandydata Trzeciej Drogi)

Gdyby w drugiej turze znalazł się kandydat Trzeciej Drogi (np. Szymon Hołownia), kalkulacje mogłyby wyglądać nieco inaczej. Trzecia Droga, starając się pozycjonować jako siła umiarkowana, mogłaby próbować przyciągnąć część bardziej centrowych wyborców Konfederacji, zmęczonych ostrą polaryzacją. Jednak postulaty gospodarcze Konfederacji są znacznie bardziej radykalne niż te prezentowane przez Trzecią Drogę, co stanowiłoby poważną barierę.

Niezależnie od konkretnej pary kandydatów, kluczowe będzie to, na ile każdy z nich będzie w stanie przekonać do siebie wyborców Sławomira Mentzena, nie tracąc jednocześnie swoich dotychczasowych zwolenników. Jest to zadanie niezwykle trudne, biorąc pod uwagę specyfikę tego elektoratu.

III. Kluczowe czynniki wpływające na decyzje wyborców Mentzena

Decyzje wyborców Sławomira Mentzena w drugiej turze będą wypadkową wielu czynników. Można wśród nich wyróżnić kilka kluczowych:

1. Kwestie gospodarcze: To fundament programu Mentzena i główny magnes dla jego wyborców. Postulaty dotyczące niskich podatków, wolności działalności gospodarczej, ograniczenia biurokracji i sprzeciwu wobec Zielonego Ładu są dla nich priorytetowe. Kandydat, który w drugiej turze wiarygodnie odniesie się do tych kwestii, przedstawiając konkretne propozycje (nawet jeśli nie tak radykalne jak Mentzena), może zyskać ich przychylność. Stąd też "osiem punktów Mentzena" mocno koncentruje się na gwarancjach niepodnoszenia podatków i nieograniczania obrotu gotówką.

2. Wolności obywatelskie i światopogląd: Choć elektorat Konfederacji jest zróżnicowany światopoglądowo, to łączy go niechęć do "lewicowej ideologii", poprawności politycznej i ograniczania wolności słowa. Sprzeciw wobec przymusu szczepień czy "cenzury w internecie" to hasła, które rezonują. Kandydat, który będzie gwarantem szerokich wolności osobistych i nie będzie forsował kontrowersyjnych zmian obyczajowych, może być dla nich bardziej akceptowalny. Również postulat nieograniczania dostępu do broni jest istotny dla części tego elektoratu.

3. Stosunek do Unii Europejskiej i suwerenności: Konfederacja jest partią eurosceptyczną, krytyczną wobec obecnego kierunku rozwoju UE, utraty suwerenności przez państwa członkowskie i federalistycznych dążeń. Wyborcy Mentzena oczekują od prezydenta twardej postawy w negocjacjach z Brukselą, obrony polskiego interesu narodowego i sprzeciwu wobec przekazywania kolejnych kompetencji na poziom unijny czy zmiany traktatów osłabiających Polskę (np. przez utratę weta).

4. Wiarygodność i antysystemowość kandydatów: Wyborcy Konfederacji są często rozczarowani tradycyjnymi politykami. Poszukują autentyczności, nawet jeśli jest ona szorstka. Kandydat, który będzie postrzegany jako część "układu", będzie miał trudności z przekonaniem tego elektoratu. Z drugiej strony, próby "udawania" antysystemowca przez kandydata mainstreamowego mogą zostać odebrane jako niewiarygodne. Walka o tych wyborców to także walka o pokazanie, kto jest bardziej "antysystemowy" lub przynajmniej mniej "systemowy".

5. Rekomendacje Sławomira Mentzena i Konfederacji: Chociaż liderzy polityczni nie mają pełnej kontroli nad przepływem swojego elektoratu, to jednak ich sugestie mogą mieć pewien wpływ. Jasne wskazanie preferowanego kandydata (lub równie jasne odradzenie głosowania na któregoś z nich) przez Mentzena, Brauna czy innych liderów Konfederacji mogłoby ukierunkować część wyborców. Jednak, jak pokazują ostatnie działania, Mentzen skłania się raczej do przedstawienia postulatów i oczekiwania na reakcję kandydatów, niż do jednoznacznego poparcia.

6. Bezpieczeństwo i polityka zagraniczna: Kwestie takie jak wojna na Ukrainie i jej konsekwencje dla Polski są również istotne. Postulaty Mentzena dotyczące nie wysyłania polskich żołnierzy na Ukrainę i niepodpisywania akcesji Ukrainy do NATO bez szerszej debaty są tego przykładem. Kandydat w drugiej turze, który zaprezentuje klarowną i odpowiadającą tym wyborcom wizję bezpieczeństwa Polski, może zyskać ich uwagę.

7. Zmęczenie duopolem PiS-KO: Ten czynnik, który napędza poparcie dla Konfederacji, może w drugiej turze działać na korzyść absencji. Jeśli wyborca Mentzena postrzega obu kandydatów jako reprezentantów znienawidzonego duopolu, może uznać, że nie ma sensu brać udziału w takim wyborze.

IV. Implikacje dla układu politycznego

Decyzje wyborców Sławomira Mentzena w drugiej turze wyborów prezydenckich, nawet jeśli nie będą stanowić zwartego bloku, mogą mieć istotne konsekwencje dla całego układu politycznego w Polsce.

• Wzmocnienie lub osłabienie głównych bloków politycznych: Jeśli znaczna część elektoratu Konfederacji zdecyduje się poprzeć jednego z kandydatów (nawet jako "mniejsze zło"), może to przechylić szalę zwycięstwa na jego korzyść. Taki scenariusz mógłby wzmocnić mandat wybranego prezydenta i dać impuls jego obozowi politycznemu. Z drugiej strony, jeśli większość wyborców Mentzena pozostanie w domu, może to osłabić legitymację zwycięzcy, szczególnie jeśli frekwencja ogólna będzie niska.

• Rola Konfederacji jako "kingmakera" lub jej marginalizacja: Sytuacja, w której głosy wyborców Konfederacji stają się języczkiem u wagi, teoretycznie wzmacnia pozycję tej formacji. Może ona próbować negocjować poparcie lub przynajmniej życzliwą neutralność w zamian za uwzględnienie niektórych jej postulatów. Jeśli jednak elektorat okaże się bardzo podzielony i niezdyscyplinowany, a frekwencja wśród niego niska, siła przetargowa Konfederacji może okazać się iluzoryczna. Istnieje też ryzyko, że próba "sprzedania" poparcia jednemu z głównych graczy może zostać źle odebrana przez część własnych, antysystemowych wyborców, prowadząc do wewnętrznych podziałów.

• Długoterminowe trendy w polskiej polityce: Sposób, w jaki zachowają się wyborcy Mentzena, może być prognostykiem przyszłych trendów. Jeśli duża część z nich zagłosuje taktycznie na kandydata PiS, może to sugerować potencjał do konsolidacji prawicy (choć na warunkach PiS lub w opozycji do niego). Jeśli natomiast skłonią się ku kandydatowi bardziej liberalnemu lub pozostaną w domu, może to oznaczać trwałe okopanie się Konfederacji na pozycji antysystemowej, kontestującej główny nurt. Może to również wskazywać na rosnące znaczenie elektoratu libertariańskiego i wolnościowego, który staje się coraz bardziej świadomy swojej siły.

• Wpływ na przyszłe wybory parlamentarne: Doświadczenia z wyborów prezydenckich (zarówno pierwszej, jak i drugiej tury) będą miały wpływ na strategie partii politycznych w kontekście kolejnych wyborów, w tym parlamentarnych. Partie będą analizować, które hasła i jacy kandydaci są w stanie przyciągnąć wyborców Konfederacji, a które ich odstraszają. Może to prowadzić do prób przejmowania niektórych postulatów Konfederacji przez główne partie (np. w sferze gospodarczej) lub wręcz przeciwnie – do jeszcze ostrzejszej polaryzacji.

• Kształtowanie się nowej prawicy: Konfederacja jest często określana jako "nowa prawica", łącząca elementy konserwatyzmu kulturowego z liberalizmem gospodarczym. Jej sukcesy i porażki, a także zachowania jej elektoratu, wpływają na ewolucję tej części sceny politycznej. To, czy uda jej się stać trwałą siłą, zdolną do przełamania monopolu PiS na prawicy, jest jednym z kluczowych pytań polskiej polityki.

• Zmiana pokoleniowa w polityce: Elektorat Konfederacji jest wyraźnie młodszy od elektoratów głównych partii. Ich postawy i decyzje mogą być sygnałem szerszych zmian pokoleniowych i ewolucji preferencji politycznych młodych Polaków, którzy czują się niedostrzegani przez głównych graczy i szukają alternatyw, nawet jeśli oznacza to głosowanie na kandydatów z różnych biegunów ideologicznych w poszukiwaniu "wywrócenia stolika".

V. Strategie partii politycznych wobec elektoratu Mentzena w drugiej turze

W hipotetycznej drugiej turze, kandydaci i ich sztaby z pewnością podejmą próby dotarcia do wyborców, którzy w pierwszej turze poparli Sławomira Mentzena. Strategie te będą jednak musiały być bardzo ostrożne, aby nie zrazić własnego, twardego elektoratu.

Jak kandydat typu Rafał Trzaskowski (KO) mógłby zabiegać o te głosy?

• Podkreślanie wolności: Akcentowanie wolności gospodarczej, swobód obywatelskich, sprzeciwu wobec nadmiernej kontroli państwa. Może to być próba znalezienia wspólnego mianownika, pomijając różnice światopoglądowe.
• Obietnice deregulacji i uproszczenia prawa: Konkretne propozycje dotyczące zmniejszenia biurokracji, ułatwień dla przedsiębiorców.
• Kontrastowanie się z kandydatem PiS: Przedstawianie rywala jako zagrożenia dla wolności gospodarczej (np. poprzez wysokie podatki, etatyzm) lub dla pozycji Polski w UE w sposób, który mógłby zaniepokoić nawet eurosceptycznych, ale pragmatycznych wyborców Konfederacji.
• Bezpośrednie apele do młodych, przedsiębiorczych: Komunikacja skierowana do tej części elektoratu Mentzena, która ceni dynamizm i nowoczesność, a którą może odpychać bardziej tradycyjny konserwatyzm PiS.
• Milcząca akceptacja postulatów Mentzena: Bez jednoznacznego podpisywania się pod "ośmioma punktami", Trzaskowski mógłby zadeklarować, że "z wieloma z tych postulatów się zgadza" lub są one "ważne dla jego wyborców".

Jak kandydat typu Karol Nawrocki (PiS) mógłby zabiegać o te głosy?

• Akcentowanie wartości konserwatywnych i patriotycznych: Podkreślanie wspólnoty w sferze obrony tradycji, rodziny, suwerenności narodowej.
• Krytyka liberalizmu obyczajowego i "ideologii lewicowych": Pozycjonowanie się jako obrońca przed zmianami kulturowymi, które niepokoją część wyborców Konfederacji.
• Obietnice twardej postawy wobec UE: Choć PiS jest w UE, to może próbować licytować się na "obronę polskich interesów" i sprzeciw wobec federalizacji, co jest bliskie Konfederacji.
• Próba przejęcia niektórych postulatów gospodarczych: Selektywne włączanie do programu elementów wolnorynkowych, np. dotyczących wsparcia dla małych firm, choć byłoby to trudne ze względu na dotychczasową politykę PiS.
• Wykorzystanie antysystemowego sentymentu: Przedstawianie rywala (np. Trzaskowskiego) jako kandydata establishmentu, elit, oderwanego od problemów zwykłych ludzi – retoryka, która może trafiać do części wyborców Konfederacji.

Obaj kandydaci musieliby jednak uważać, by w pogoni za wyborcą Konfederacji nie stracić poparcia w swoich bazowych elektoratach. Zbyt duże ustępstwa programowe lub stylistyczne mogłyby zostać odebrane jako niewiarygodne i cyniczne.

Dla innych partii, nieobecnych w drugiej turze, sytuacja ta jest okazją do obserwacji i wyciągania wniosków na przyszłość. Zarówno Lewica, jak i Trzecia Droga, będą analizować, czy i jak mogą w przyszłości skuteczniej rywalizować o młodych, antysystemowych wyborców, którzy obecnie skłaniają się ku Konfederacji.

VI. Podsumowanie i wnioski

Prezydencki "game changer" z udziałem Sławomira Mentzena się nie wydarzył, co nie zmienia faktu, że jego elektorat stanowi istotną i ciekawą grupę na polskiej mapie politycznej. W hipotetycznej drugiej turze wyborów prezydenckich, w której zabraknie ich faworyta, wyborcy ci staną przed skomplikowanym wyborem. Ich decyzje – czy to o poparciu jednego z pozostałych kandydatów, czy o pozostaniu w domu – będą miały wymierny wpływ na ostateczny wynik i mogą w pewnym stopniu kształtować przyszły krajobraz polityczny Polski.

Zachowania tego elektoratu będą zależeć od wielu czynników, wśród których kluczową rolę odegrają kwestie gospodarcze, stosunek do wolności obywatelskich, suwerenności państwa oraz wiarygodność kandydatów. Samo postawienie przez Sławomira Mentzena konkretnych warunków kandydatom drugiej tury jest próbą wywarcia wpływu i utrzymania spójności wśród swoich zwolenników, nawet jeśli ostatecznie nie wskaże on jednoznacznie, na kogo głosować.

Dla głównych sił politycznych wyborcy Konfederacji stanowią wyzwanie. Z jednej strony są atrakcyjną grupą, o którą warto zabiegać w drugiej turze, z drugiej – ich poglądy są na tyle odmienne od mainstreamu, że próba ich pozyskania wiąże się z ryzykiem utraty własnych, bardziej umiarkowanych zwolenników. Analiza przepływów tego elektoratu dostarczy cennych wskazówek na temat ewoluujących nastrojów społecznych, szczególnie wśród młodych wyborców, którzy coraz odważniej szukają alternatywy dla dotychczasowej oferty politycznej. Niezależnie od ostatecznych rozstrzygnięć, dynamika związana z elektoratem Sławomira Mentzena dowodzi, że polska scena polityczna jest w ciągłym ruchu, a grupy wyborców dotychczas uznawane za niszowe mogą odgrywać coraz większą rolę.

Przyszłość pokaże, czy Konfederacji uda się skonsolidować i poszerzyć swoje poparcie, stając się trwałą trzecią siłą, czy też jej wyborcy rozproszą się, zasilając inne ugrupowania lub pogłębiając szeregi osób niegłosujących. Jedno jest pewne – lekceważenie tej grupy wyborców byłoby dla każdej partii politycznej poważnym błędem.